آیا اسکرین شات ارزش و اعتبار قانونی دارد؟!
نگاهی دقیق و حقوقی به اعتبار قانونی اسکرینشات در دعاوی سایبری و کیفری!
ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات، یکی از مهمترین موضوعاتی است که در دعاوی مربوط به جرایم رایانهای و جرائم سایبری و کلاهبرداری اینترنتی، ذهن بسیاری از قربانیان و حتی وکلای غیرمتخصص را به خود مشغول کرده است.
با فراگیر شدن گوشیهای هوشمند در سالهای اخیر، در کنار افزایش چشمگیر جرایم اینترنتی، مردم برای اثبات ادعاهای خود در مراجع قضایی، اغلب به اسکرینشاتهایی از پیامها، عکسها، تماسها یا مکاتبات مجازی استناد میکنند.
اما پرسش مهمی که باید با دقت به آن پاسخ داد این است: آیا اسکرین شات ارزش و اعتبار قانونی دارد؟! در این مقاله تلاش میکنیم با نگاهی تخصصی، دقیق و مستند به این پرسش دربارۀ ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات پاسخ دهیم و توضیح دهیم در صورت بروز جرم سایبری، چگونه باید مدارک قابلاستناد گردآوری کرد؟
اسکرینشات چیست و چه جایگاهی در فضای سایبری دارد؟
اسکرینشات یا تصویر صفحهنمایش، یک عکس دیجیتال از محتوای لحظهای دستگاههای الکترونیکی است که معمولاً برای مستندسازی پیامها، مکالمات، حسابها و سایر شواهد مورد استفاده قرار میگیرد. در بسیاری از موارد، افراد در مواجهه با توهین، تهدید، اخاذی، کلاهبرداری، جعل و سایر جرایم سایبری، تنها مدرک در اختیار خود را یک یا چند اسکرینشات میدانند.
ازآنجاکه جمعآوری مدارک دیجیتال فرایندی فنی، حساس و پیچیده است، کاربران معمولی تصور میکنند که تصویری ساده از صفحۀ گوشی یا کامپیوتر میتواند برای اثبات جرم کافی باشد و ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات برایشان امری مسلّم است. اما از منظر حقوقی و فنی، این روش نهتنها ناکافی است بلکه در اکثر موارد فاقد ارزش و اعتبار قانونی است! اما چرا؟
بررسی کامل ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات در حقوق ایران
ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات از دیدگاه حقوق ایران بهشدت محدود است. طبق آییننامۀ استنادپذیری ادلۀ دیجیتال، هر نوع داده یا سند دیجیتالی که بهعنوان دلیل در مراجع قضایی ارائه میشود، باید دارای شرایط خاصی باشد. این شرایط شامل اعتبار فنی، اصالت، صحت منبع، عدم امکان تغییرپذیری، ثبت در زمان وقوع، و قابلیت تأیید توسط کارشناسان رسمی است.
درحالیکه اسکرینشاتها، معمولاً فاقد اطلاعات دقیق متادیتا (metadata) بوده و بهراحتی میتوان آنها را جعل یا دستکاری کرد، امکان احراز اصالت آنها بسیار ضعیف است. به عبارت سادهتر، اگرچه اسکرینشاتها میتوانند سرنخ یا نشانهای برای شروع تحقیقات باشند، اما بهخودیخود دلیل محکمهپسند قاطع محسوب نمیشوند و زیاد نمیشود روی ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات حساب کرد.
نگاهی به آییننامه استنادپذیری ادله دیجیتال و تأثیر آن بر اسکرینشاتها
مطابق آییننامۀ استنادپذیری ادلۀ دیجیتال، هرگونه سند الکترونیکی برای آنکه در محاکم قابل استناد باشد باید بهوسیله روشهای قانونی جمعآوری شود. این روشها ممکن است شامل ضبط فعالیت سیستم، جمعآوری لاگهای سرور، دریافت اطلاعات از ارائهدهندگان خدمات اینترنتی یا استفاده از نرمافزارهای تخصصی ثبت شواهد باشد.
در این میان، اسکرینشات هیچیک از استانداردهای تعیینشده را دارا نیست! حتی اگر تصویر دقیق و واقعی باشد، نبودِ اطلاعاتی چون تاریخ دقیق، مشخصات فرستنده، آیپی و منبع پیام باعث میشود که نتوان با اطمینان به آن استناد کرد. به همین دلیل است که در دادگاهها، قضات برای پذیرش یک سند دیجیتال، از گزارش کارشناسی رسمی دادگستری استفاده میکنند که در مورد اسکرینشات بهتنهایی عملاً ممکن نیست.
اگر شما قربانی یک جرم سایبری شدهاید، منتظر نمانید که ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات برایتان معجزه کند! شما میتوانید برای جمعآوری ادلۀ دیجیتال روی کمک ما حساب کنید: فرم درخواست مشاوره با وکیل متخصص سایبری
چرا اسکرینشات به تنهایی مدرک محسوب نمیشود؟
یکی از دلایل اصلی اینکه اسکرینشات بهتنهایی مدرک و سند جرم محسوب نمیشود، عدم قابلیت اطمینان فنی است. هر فردی میتواند با استفاده از نرمافزارهای ویرایش تصویر یا ابزارهای متنی، محتوای یک پیام را جعل کند. حتی امکان تولید پیامهایی ساختگی از سوی افراد ثالث با استفاده از اپلیکیشنهای جعلی وجود دارد.
از سوی دیگر، هیچگونه گواهی دیجیتال برای تأیید صحت اسکرینشات وجود ندارد. به همین دلیل، اسکرینشاتها فقط به عنوان یک قرینه یا سرنخ اولیه ممکن است مورد توجه قرار گیرند، اما بههیچوجه نمیتوانند پایۀ حکم قضایی باشند. این محدودیت باعث شده که بسیاری از شکایتها بهدلیل اتکا به اسکرینشات با تصور ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات، بدون نتیجه باقی بمانند.
استنادپذیری اسکرینشات در رویه عملی پلیس فتا و دادگاهها
در رویۀ عملی، پلیس فتا به اسکرینشاتها بهعنوان یک سرنخ نگاه میکند، نه مدرک اصلی! مأموران پلیس پس از دریافت این تصاویر، در صورتی که شکایت رسمی ثبت شده باشد، اقدام به استعلام از اپلیکیشنها، شرکتهای مخابراتی یا تحلیل دیجیتال لاگها میکنند.
حتماً بخوانید: پلیس فتا چگونه اسکرین شات را تایید می کند؟
هیچگاه صرف اسکرینشات، مبنای تشکیل پرونده یا صدور حکم قرار نمیگیرد. در دادگاهها نیز همین رویکرد وجود دارد. قاضی صرفاً براساس اسکرینشات، رأی صادر نمیکند مگر اینکه اسکرینشات با دلایل فنی دیگر همراه باشد و ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات از طریق کارشناسی تأیید شود.
بنابراین، اگر صرفاً به اسکرینشات تکیه کردهاید، باید بدانید که موفقیتی در پی نخواهد داشت! در چنین مواقعی، بهترین راه مشورت با وکیل متخصص سایبری برای شناسایی و گردآوری ادلۀ الکترونیکی و دیجیتال است: فرم درخواست مشاوره
نمونههایی واقعی از استفاده یا رد اسکرینشات در دعاوی سایبری
در پروندهای مربوط به تهدید به انتشار تصاویر خصوصی، شاکی تنها چند اسکرینشات از چتهای واتساپ را ارائه کرده بود. با اینکه اسکرینشاتها واقعی به نظر میرسیدند، اما دادگاه اعلام کرد که بدون گزارش فنی، قابل استناد نیستند. در نهایت، با همکاری پلیس فتا و دریافت اطلاعات از سرور واتساپ، توانستند محتوای واقعی چت را استخراج کرده و حکم محکومیت صادر کنند.
در پروندهای دیگر که در حوزۀ کلاهبرداری مالی بود، اسکرینشاتهایی از انتقال وجه از طریق پیامک بانکی ارائه شد، اما چون مشخص نبود منبع ارسال و زمان واقعی پیام چه بوده، این مدارک رد شدند. این نمونهها بهخوبی نشان میدهند که ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات بهتنهایی کافی نیست!
نظر وکیل متخصص در جرایم رایانهای درباره ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات
علیرضا طباطبایی هاشمی، وکیل متخصص در جرایم سایبری و رایانهای، با سابقهای بیش از ۱۰ سال در پیگیری پروندههای پیچیده، در اشاره به ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات تأکید میکند که بسیاری از موکلان در ابتدا تصور میکنند اسکرینشات تنها مدرک قابل ارائه است. درحالیکه تجربۀ عملی نشان داده، موفقیت در چنین پروندههایی مستلزم جمعآوری فنی، مستند و قانونی مدارک است.
وکیل طباطبایی توصیه میکند در صورت وقوع جرم سایبری، بلافاصله با یک وکیل متخصص مشورت شود تا مسیر صحیح برای تهیۀ ادلۀ قابل استناد انتخاب گردد. استفاده از تجربه و تخصص حقوقی در همان مراحل نخست، میتواند سرنوشت پرونده را بهنفع قربانی تغییر دهد.
در صورت نیاز به هرگونه راهنمایی فوری و تخصصی دربارۀ گردآوری ادلۀ دیجیتال برای اثبات جرم، کافیست برای تماس با ما اقدام کنید: فرم درخواست مشاوره
چه مدارکی میتوانند به جای اسکرینشات قابل استناد باشند؟
برای اثبات جرم در فضای مجازی، باید مدارکی گردآوری شوند که از نظر فنی و حقوقی معتبر باشند. این مدارک شامل فایلهای اصلی دیجیتال با اطلاعات متادیتا (فراداده)، ضبط تصاویر فعالیتهای سیستم، مکاتبات رسمی با ارائهدهندگان خدمات، و گزارش رسمی کارشناسی از تجهیزات ضبط شده هستند.
حتماً بخوانید: شکایت با اسکرین شات یا نحوه اثبات جرم از طریق اسکرین شات چگونه است؟
استفاده از روشهای قانونی مانند ثبت محتوا توسط دفاتر اسناد رسمی یا سرویسهای ثبت دیجیتال معتبر نیز میتواند جایگزین مناسبی برای اسکرینشات باشد. همچنین فایلهای پشتیبانگیری (Backup) از پیامها، لاگهای سیستم و اطلاعات سرور نیز از مدارک مورد قبول هستند. البته جمعآوری دقیق و سنجیدۀ این مدارک، نیازمند راهنمایی و مشورت حقوقی دقیق است!
جمعبندی و توصیه نهایی وکیل طباطبایی
ارزش و اعتبار قانونی اسکرین شات از نظر حقوقی بسیار محدود و تقریباً بهتنهایی غیرقابل اتکا و اعتنا است. اگرچه اسکرینشات میتواند بهعنوان سرنخ، آغازگر یک مسیر تحقیقاتی باشد، اما بدون وجود دلایل فنی و حقوقی مستدل، قابل استناد نیست.
توصیۀ ما این است که هیچگاه به اسکرینشات بهعنوان تنها دلیل اکتفا نکنید. در صورت مواجهه با جرایم سایبری، بهتر است با یک وکیل متخصص همچون علیرضا طباطبایی تماس بگیرید تا بهصورت حرفهای و دقیق، مسیر جمعآوری و ارائۀ ادلۀ دیجیتال برای شما ترسیم شود.
برای ارتباط و دریافت مشاوره تخصصی، همین حالا اقدام کنید: فرم درخواست مشاوره
