نقش شبکه‌های اجتماعی در نشر خبرهای جعلی و ترویج اخبار کذب
ترویج اخبار کذب در شبکه‌های اجتماعی به یک معضل جدی تبدیل شده است. در این مقاله به راهکارهای کلیدی مقابله با این پدیده می‌پردازیم.
ترویج اخبار کذب و خبرهای جعلی در شبکه‌های اجتماعی به یکی از چالش‌های جدی دوران معاصر تبدیل شده است. امروزه با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، اخبار کذب به‌سرعت در میان کاربران منتشر می‌شود و بسیاری از افراد بدون توجه به صحت‌وسقم اطلاعات، آن‌ها را بازنشر می‌کنند.
حتماً بخوانید: بررسی حقوقی محتوای توهین‌آمیز و نفرت‌پراکنی در فضای مجازی
این پدیده حتی می‌تواند امنیت جامعه را نیز در معرض خطر قرار دهد. در این میان، نقش وکلای سایبری و کارشناسان حقوقی برای مقابله با این مشکل بسیار مهم است. بی‌توجهی به این معضل می‌تواند پیامدهای حقوقی جدی به همراه داشته باشد و بر همین اساس، مشورت با وکلای حرفه‌ای در این زمینه اهمیت ویژه‌ای دارد.
ترویج اخبار کذب در شبکه‌های اجتماعی؛ چرا یک معضل جدی است؟
اخبار کذب به اخبار یا اطلاعات نادرستی اطلاق می‌شود که به‌صورت عمدی یا به‌طور غیرعمدی در فضای مجازی منتشر می‌شود. شبکه‌های اجتماعی به‌دلیل ساختار غیرمتمرکز و سرعت بالای انتشار محتوا، بستری مناسب برای گسترش اخبار جعلی فراهم کرده‌اند. بسیاری از کاربران بدون بررسی صحت مطالب، آن‌ها را به اشتراک می‌گذارند و این روند به افزایش تعداد اخبار کذب و خبرهای جعلی منجر می‌شود.
یکی از دلایل اصلی انتشار اخبار کذب و خبرهای جعلی در شبکه‌های اجتماعی، الگوریتم‌های پخش محتوا است. این الگوریتم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که مطالبی که بیشتر بازخورد داشته باشند، بیشتر به کاربران نمایش داده می‌شوند. در نتیجه، اخبار جنجالی و بحث‌برانگیز که اغلب غیرواقعی هستند، بیشتر دیده می‌شوند.
علاوه بر این، انگیزه‌های مالی نیز نقش بسزایی در انتشار اخبار جعلی دارند. برخی از صفحات و کانال‌ها با تولید محتواهای کذب و جذاب، به دنبال جلب توجه و کسب درآمد از راه تبلیغات هستند. در چنین شرایطی، کاربران باید نسبت به صحت اطلاعات آگاهی داشته باشند و از بازنشر مطالب بدون منبع خودداری کنند.
یکی از نمونه‌های برجسته ترویج اخبار کذب، ماجرای شیوع ویروس کرونا بود که اخبار نادرست بسیاری دربارۀ روش‌های درمان و پیشگیری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این اخبار کذب نه‌فقط موجب سردرگمی برخی از مردم شد، بلکه در مواردی جان افراد را نیز به خطر انداخت!
پیامدهای حقوقی انتشار اخبار کذب در شبکه‌های اجتماعی
در ایران، انتشار اخبار کذب می‌تواند پیامدهای حقوقی جدی به دنبال داشته باشد. بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای، انتشار محتوای کذب که موجب تشویش اذهان عمومی یا تخریب شخصیت افراد شود، جرم تلقی می‌شود و مرتکب ممکن است به حبس یا جزای نقدی محکوم گردد.
به عنوان مثال، مادۀ 18 قانون جرایم رایانه‌ای به‌روشنی بیان می‌کند که هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی اخبار کذب منتشر کند، به حبس از 91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.
در مواردی که اخبار کذب به تخریب شخصیت یا حیثیت فردی منجر شود، فرد زیان‌دیده می‌تواند با استناد به قانون مجازات اسلامی، از عامل انتشار شکایت کند. همچنین در صورتی که انتشار اخبار جعلی موجب آسیب‌های اقتصادی به یک شرکت یا نهاد شود، امکان طرح دعوی حقوقی و دریافت خسارت وجود دارد.
نقش شبکه‌های اجتماعی در تشدید اخبار کذب
یکی از دلایل اصلی تشدید انتشار اخبار کذب در شبکه‌های اجتماعی، ویژگی‌های منحصر به فرد این پلتفرم‌هاست. شبکه‌های اجتماعی با الگوریتم‌های خاص خود، اخبار جنجالی و پرطرفدار را بیشتر به نمایش می‌گذارند و این امر به انتشار سریع اخبار نادرست کمک می‌کند.
این الگوریتم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بیشتر بر اساس تعداد لایک، اشتراک‌گذاری و نظرات کاربران عمل می‌کنند و کمتر به صحت اطلاعات اهمیت می‌دهند. در نتیجه، شایعات و اخبار کذب به‌سرعت در میان کاربران دست‌به‌دست می‌شود.
علاوه بر این، امکان ناشناس بودن کاربران در پلتفرم‌ها موجب می‌شود که افراد بدون ترس از پیگیری قانونی، اخبار کذب را منتشر کنند. این موضوع به‌ویژه در شبکه‌هایی مانند اینستاگرام و ایکس (توییتر) که امکان ایجاد حساب‌های ناشناس را دارند، بسیار رایج است.
راهکارهای پیشگیری از انتشار اخبار کذب در شبکه‌های اجتماعی
یکی از موثرترین راهکارها برای مقابله با انتشار اخبار کذب، ارتقای سواد رسانه‌ای کاربران است. آموزش کاربران در زمینۀ بررسی منابع اطلاعاتی و اعتبارسنجی اخبار می‌تواند به کاهش انتشار مطالب کذب کمک کند.
همکاری بین پلتفرم‌های اجتماعی و نهادهای حقوقی نیز یکی دیگر از راهکارهای موثر است. پلتفرم‌ها می‌توانند با استفاده از الگوریتم‌های دقیق‌تر، اخبار نادرست را شناسایی کرده و از انتشار آن‌ها جلوگیری کنند. علاوه بر این، گزارش‌دهی کاربران دربارۀ اخبار کذب و خبرهای جعلی باید تسهیل شده و به طور جدی بررسی شود.
همچنین بخوانید: بررسی اصالت تصاویر با اگزیف (EXIF)
از منظر حقوقی، تقویت قوانین موجود و تدوین مقررات جدید در راستای مقابله با انتشار اخبار کذب و خبرهای جعلی می‌تواند به کاهش این معضل کمک کند. نهادهای حقوقی باید با پلتفرم‌های اجتماعی همکاری داشته باشند تا در صورت امکان، هویت منتشرکنندگان اخبار کذب به‌سرعت شناسایی شود.
در این میان، وکلای متخصص سایبری می‌توانند با ارائۀ مشاوره‌های دقیق به قربانیان انتشار اخبار کذب و خبرهای جعلی، از حقوق آن‌ها دفاع کنند و آن‌ها را در مراحل قضایی همراهی نمایند.
توصیه‌های حقوقی برای قربانیان اخبار کذب
در صورت مواجهه با انتشار اخبار کذب و خبرهای جعلی در شبکه‌های اجتماعی، اولین اقدام مستندسازی تمامی شواهد و مدارک است. پیام‌ها، تصاویر، لینک‌ها و هرگونه محتوای مرتبط باید به صورت کامل ذخیره شود.
در مرحلۀ بعد، قربانی باید با یک وکیل متخصص سایبری مشورت کند تا بهترین راهکار قانونی را انتخاب نماید. طرح شکایت در دادسراهای جرایم رایانه‌ای و پیگیری حقوقی از جمله اقداماتی است که می‌توان انجام داد.
در نهایت، بهتر است قربانیان پیش از هر اقدام خودسرانه، از راهنمایی‌های حقوقی متخصصان بهره‌مند شوند. مشاوره با علیرضا طباطبایی هاشمی (وکیل پایه‌یک دادگستری) می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد: درخواست مشاورۀ تلفنی
نقش رسانه‌های رسمی در مقابله با اخبار کذب و خبرهای جعلی
در کنار اقدامات حقوقی و فنی برای مقابله با انتشار اخبار کذب و خبرهای جعلی در شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌های رسمی نیز می‌توانند نقشی کلیدی در این زمینه ایفا کنند. رسانه‌های معتبر و رسمی با ارائۀ اطلاعات دقیق، مستند و به‌روز می‌توانند به‌عنوان مرجعی قابل اعتماد برای جامعه عمل کنند و از گسترش اخبار کذب و خبرهای جعلی و نادرست جلوگیری نمایند.
یکی از راهکارهای موثر، راه‌اندازی کمپین‌های اطلاع‌رسانی توسط رسانه‌های رسمی است که در آن‌ها نحوۀ تشخیص اخبار کذب به کاربران آموزش داده شود. همچنین رسانه‌های رسمی باید در مواقع بحرانی، مانند وقوع حوادث طبیعی یا مسائل حساس اجتماعی، به‌سرعت اطلاعات درست و موثق را منتشر کنند تا از فرصت‌طلبی افراد سودجو برای انتشار اخبار نادرست جلوگیری شود.
حتماً بخوانید: اثبات دعاوی سایبری با ادله دیجیتال و الکترونیکی
علاوه بر این، رسانه‌های رسمی می‌توانند با همکاری کارشناسان فناوری اطلاعات و متخصصان حقوقی، برنامه‌های آموزشی در زمینۀ سواد رسانه‌ای تهیه کنند. این برنامه‌ها می‌توانند در قالب مستندها، میزگردها و گفتگوهای تخصصی به مخاطبان ارائه شوند.
همچنین، یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش انتشار اخبار کذب و خبرهای جعلی یا غیرواقعی، استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی برای تحلیل محتوای منتشر شده است. پلتفرم‌های اجتماعی می‌توانند با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته، محتوای غیرمعتبر را شناسایی کرده و از گسترش آن جلوگیری کنند.
در نهایت، باید به این نکته توجه داشت که مقابله با اخبار کذب و خبرهای جعلی فقط از طریق برخورد قانونی و فنی ممکن نیست، بلکه نیازمند همکاری همه‌جانبه میان نهادهای حقوقی، رسانه‌های رسمی، کارشناسان فناوری و همچنین عموم کاربران است. ارتقای آگاهی عمومی و افزایش مسئولیت‌پذیری افراد در استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش این معضل کمک شایانی کند.
ترویج اخبار کذب در شبکه‌های اجتماعی به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است. آگاهی‌بخشی به کاربران، افزایش سواد رسانه‌ای و تدوین قوانین کارآمد از جمله اقداماتی است که می‌تواند در کاهش این معضل مؤثر باشد. همچنین، همکاری نزدیک بین نهادهای حقوقی و پلتفرم‌های اجتماعی برای شناسایی و مجازات مجرمان ضروری است.
در کنار این تدابیر، افراد باید در صورت قربانی شدن از مشاورۀ حقوقی استفاده کنند تا بتوانند حقوق خود را به‌درستی مطالبه کنند. مشاوره با یک وکیل سایبری مجرب می‌تواند در تمامی مراحل قانونی کمک‌کننده باشد و به دفاع مؤثر از حقوق قربانیان منجر شود: درخواست مشاورۀ تلفنی
