انواع جرایم کامپیوتری و مستندات آن در قانون
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی و نقش پررنگ اینترنت و وسایل الکترونیکی، انواع جرایم کامپیوتری مشکل جدیدی برای جوامع امروزی محسوب می‌شوند. امروزه افراد به سبب استفاده زیاد از فضای مجازی و انجام تعاملات و معاملات گوناگون در این فضا، مورد تهاجم مجرمان کامپیوتری قرار می‌گیرند. همین امر مهم بودن رسیدگی به انواع جرایم کامپیوتری را نشان می‌دهد.
برای جلوگیری از وقوع انواع جرایم کامپیوتری ، قانون‌گذار قوانینی در این زمینه وضع کرده است که در طول مقاله به آن‌ها می‌پردازیم. اما پیش از آن یادآور شویم در این مورد اگر نیازمند مشاوره با وکیل سایبری هستید میتوانید با وکیل علیرضا طباطبایی در تماس باشید.
جرم رایانه‌ای به معنای این است که کسی با استفاده از کامپیوتر اقدام به انجام اعمال مجرمانه‌ای مانند به دست آوردن اطلاعات شخصی دیگران کند. جرم رایانه‌ای در قانون تعریف نشده است و تنها به بیان انواع و مصادیق آن اکتفا شده است.
تعاریف جرایم رایانه‌ای
در حال حاضر تعاریف مختلفی در مورد انواع جرایم کامپیوتری وجود دارد. از جمله:
الف) هر فعل و یا ترک فعل غیر قانونی که به وسیله رایانه و یا با اخلال در سیستم‌های رایانه‌ای و یا نفوذ در سیستم‌های رایانه‌ای صورت پذیرد را گویند که به موجب قانون برای آن مجازاتی تعیین شده باشد.
ب) هر جرمی که قانون‌گذار به صراحت رایانه را به منزله موضوع یا وسیله جرم جزء رکن مادی آن اعلام کرده باشد (یعنی آن رفتار یا عمل مجرمانه به‌وسیله رایانه یا در فضای رایانه اتفاق افتاده باشد).
پ) برخی اساتید علم حقوق، جرایم رایانه‌ای را جزء جرایم مرتبط با فناوری اطلاعات می‌دانند و اینگونه بیان می‌کنند که اصطلاحات جرم رایانه‌ای و جرم مرتبط با رایانه، اولین و قدیمی‌ترین اصطلاحاتی هستند که برای نسل اول جرایم فناوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته‌اند و علت انتخاب عناوین جرم رایانه‌ای و جرم مرتبط با رایانه برای اینگونه جرایم این بوده که رایانه به عنوان هدف و یا وسیله ارتکاب جرم در این گونه جرائم محوریت داشته است.
ت) جرایمی که در فضای سایبری رخ می‌دهند از این نظر جرایمی مثل هرزه نگاری، افترا، آزار و اذیت و سوء استفاده از پست الکترونیکی و سایر جرایمی که در آن‌ها کامپیوتر به عنوان ابزار و وسیله ارتکاب جرم به کار گرفته می‌شود و در زمره جرم کامپیوتری قرار نمی‌گیرد.
ث) در تعریف گسترده‌تر از جرم کامپیوتری، هر فعل و ترک فعلی که به کمک اتصال به اینترنت، چه به طور مستقیم، یا به‌طورغیرمستقیم رخ می‌دهد و توسط قانون ممنوع گردیده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است، جرم کامپیوتری نامیده می شود.
انواع جرایم کامپیوتری کدامند؟
انواع جرایم کامپیوتری را می‌توان طبق قانون در موارد زیر خلاصه کرد (البته که جرایم بیشتری هم در این مورد وجود دارد ولی در قانون به آن‌ها اشاره نشده است):
در ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای بیان شده است که هر فردی که یکی از کارهای زیر را انجام می‌دهد به نود و یک روز تا یک سال حبس محکوم و همچنین باید جزای نقدی برابر پنج تا بیست میلیون ریال را پرداخت کنند.
- دسترسی غیر مجاز به داده یا ساسامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی
- شنود غیر مجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا امواج مغناطیسی یا نوری
- جاسوسی رایانه‌ای
- جعل رایانه‌ای
- تخریب و اخلال در داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی
- سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه
- نواع جرایم رایانه‌ای علیه عفت و اخلاق عمومی
- هتک حیثیت و نشر اکاذیب
- تولید، انتشار یا در دسترس قرار دادن یا معامله داده‌ها یا نرم‌افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی
- فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده‌ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی متعلق به دیگری
- انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی
در ادامه به توضیح بیشتر دو مورد از این موضوعات می‌پردازیم:
کلاهبرداری کامپیوتری
علت اصلی وجود این نوع کلاهبرداری‌ها حاضر و در دسترس نبودن دو طرف معامله است در صورتی که در معاملات معمولی و حضوری طرف‌های معامله همدیگر را از نزدیک می‌بینند.
در کلاهبرداری رایانه‌ای، کلاهبردار از طریق فضای مجازی و با تغییر دادن داده‌ها و اطلاعات فرد، حتی بدون آگاهی بزه‌دیده، اموال وی را تصاحب می‌کند. مثلاً از طریق فضای مجازی در داده‌های حساب‌های بانکی افراد دست می‌برد و موجودی آن حساب‌ها را به حساب خود واریز می‌کند. اين جرم در زمره جرايم عليه اموال و مالکيت است، که عبارت است از: تحصيل مال غير که با توسل به وسايل متقلبانه از طرف کلاهبردار ارتکاب مي‌يابد.
در ماده 12 و 13 جرایم رایانه‌ای و سرقت‌های رایانه‌ای امده است که:
هرکس به طور غيرمجاز داده هاي متعلق به ديگري را بربايد، چنانچه عين داده‌ها در اختيار صاحب آن باشد، به جزاي نقدي از يك تا بيست ميليون ريال و در غير اين صورت به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج تا بيست ميليون ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد (ماده 12).
هركس به طور غيرمجاز از سيستم‌هاي رايانه‌اي يا مخابراتي با ارتكاب اعمالي از قبيل وارد كردن، تغيير، محو، ايجاد يا متوقف كردن داده‌ها يا مختل كردن سيستم وجه يا مال يا منفعت يا خدمات يا امتيازات مالي براي خود يا ديگري تحصيل كند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از يك تا پنج سال يا جزاي نقدي از بيست تا يك‌صد ميليون ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد (ماده 13).
جاسوسی رایانه‌ای
در این جرم هدف برنامه‌های رایانه‌ای هستند. با پیشرفت تکنولوژی جاسوسی‌ها نیز جدیدتر می‌شوند. برای جلوگیری از این نوع جاسوسی‌ها در ماده‌های 3، 4 و 5 قوانین جرایم رایانه‌ای آمده است که:
ماده 3– هركس به طور غيرمجاز نسبت به داده هاي سري در حال انتقال يا ذخيره شده در سيستم هاي رايانه اي يا مخابراتي يا حاملهاي داده مرتكب اعمال زير شود، به مجازاتهاي مقرر محكوم خواهد شد:
الف) دسترسي به داده های مذكور يا تحصيل آن‌ها يا شنود محتواي سري در حال انتقال، به حبس از يك تا سه سال يا جزاي نقدي از بيست تا شصت ميليون ريال يا هر دو مجازات.
ب) در دسترس قرار دادن داده هاي مذكور براي اشخاص فاقد صلاحيت، به حبس از دو تا ده سال.
ج) افشا يا در دسترس قرار دادن داده هاي مذكور براي دولت، سازمان، شركت يا گروه بيگانه يا عاملان آن‌ها، به حبس از پنج تا پانزده سال.
ماده 4– هركس به قصد دسترسي به داده هاي سري موضوع ماده (3) اين قانون، تدابير امنيتي سيستم هاي رايانه اي يا مخابراتي را نقض کند، به حبس از شش ماه تا دو سال يا جزاي نقدي از ده تا چهل ميليون ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد.
ماده 5– ماده (5) چنانچه مأموران دولتي كه مسئول حفظ داده هاي سري مقرر در ماده (3) اين قانون يا سيستم‌هاي مربوط هستند و به آن‌ها آموزش لازم داده شده است يا داده‌ها يا سيستم‌هاي مذكور در اختيار آن‌ها قرار گرفته است بر اثر بي احتياطي، بی مبالاتي يا عدم رعايت تدابير امنيتي موجب دسترسي اشخاص فاقد صلاحيت به داده ها، حامل هاي داده يا سيستم هاي مذكور شوند، به حبس از نود و يک روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج تا چهل ميليون ريال يا هر دو مجازات و انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال محكوم خواهند شد.
