مجازات توهین در فضای مجازی و 5 ویژگی آن
آشنایی با مجازات توهین در فضای مجازی
با گسترش اینترنت و فضای مجازی و توسعه برنامه هایی نظیر اینستاگرام ، واتساپ و تلگرام و شبکه های داخلی ، حضور همۀ اقشار جامعه در شبکه‌های اجتماعی امکانی آزاد و نامحدود برای هر کس فراهم شده است که آن‌طور که می‌خواهد خود را به دیگران معرفی کند.
برخی افراد تصور می‌کنند که آزادند هر رفتاری را که در جامعه ناهنجار است در دنیای مجازی مرتکب شوند و می‌توانند به راحتی به دیگران در این فضا توهین کنند. در حالی که این تصور اشتباهی است و توهین در فضای مجازی یعنی توهین در اینستاگرام ، توهین در واتساپ و به طور کلی توهین در اینترنت مانند فضای حقیقی جرم است و مجازات دارد.
فضای مجازی آزاد و نامحدود است و نیاز به نظم دارد. اگر نظمی که لازم است وجود نداشته باشد هر پیج و صفحه‌ای می‌تواند به نوبۀ خود یک صحنۀ جرم و ناهنجاری باشد. در قانون جرایم رایانه‌ای به انواع جرم‌هایی که ممکن است افراد در این فضا مرتکب شوند اشاره کرده است.
در مادۀ 608 قانون مجازات اسلامی آمده است: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»
مجازات جرم توهین در فضای مجازی مانند تلگرام و واتساپ و… هم تا پیش از تصویب قانون کاهش مجازات، مطابق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بود اما پس از تصویب قانون برای کاهش مجازات توهین در فضای مجازی با توجه به بند ج ماده ۱ قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری، نوع و میزان مجازات مذکور تغییر یافته است. یعنی وکیل کیفری می‌تواند با استناد صحیح به قوانین جاری و جدیدالتصویب تقاضای اعمال مقررات تخفیف در مجازات کند.
ویژگیهای جرم توهین در فضای مجازی
فضای مجازی این روزها آن قدر فراگیر شده که مرز بین دنیای حقیقی و مجازی از بین رفته است و بسیاری از جرایمی که در دنیای واقعی رخ می‌دهد در فضای مجازی هم وجود دارند. با وجود آنکه مجازات توهین در فضای مجازی در قانون پیش بینی شده است اما هنوز هم بسیاری از افراد از آن بی اطلاع هستند.
می‌توان گفت که تنها تفاوت جرایم در فضای حقیقی و مجازی در میزان گسترش آن‌هاست. در فضای مجازی به دلیل سرعت بالای انتشار مسائل، حجم و گسترش جرایم بسیار بیشتر از فضای واقعی است. به علاوه مجرمان در فضای مجازی راحت‌تر پنهان می‌شوند و یافتن آن‌ها با وجود حجم زیاد انتشار جرم کار دشوارتری است.
بررسی ویژگیهای جرایم در فضای مجازی
با توجه به موارد گفته شده در اینجا به بررسی ویژگیهای جرایم در فضای مجازی می‌پردازیم:
1.گستردگی: همان‌طور که در بالا اشاره کردیم گستردگی جرایم رایانه‌ی بسیار زیاد است و از ویژگی‌ها بارز این نوع جرایم است.
2. فراوانی: جرایم اینترنتی بسیار بیشتر از جرایم در دنیای عادی رخ می‌دهند.
3. فرامرزی بودن: بیشتر جرایمی که در دنیای واقعی رخ می‌دهد درون هر کشور است البته جرم‌های فرامرزی هم وجود دارند اما تعداد این جرم‌های فرامرزی به اندازۀ جرایم اینترنتی نیست.
4. آسان بودن ارتکاب جرم: در اینترنت با چند کلیک می‌توان مرتکب جرم شد اما در دنیای واقعی برای ساده‌ترین جرایم باید برنامه‌ریزی کرد چون احتمال افشای جرم بسیار زیادتر است.
5. تنوع داشتن: جرایم اینترنتی هر روز بر تعداد و تنوعشان افزوده می‌شود.
توهین هم نوع جدیدی از انواع جرایم رایانه‌ای است. توهین رایانه‌ای یعنی هر نوع توهین و فحاشی به معنای سخن زشت، بدگویی، الفاظ رکیک و اهانت‌آمیز و همچنین به معنای هرگونه نسبت دادن چیز وهن آور به افراد است که سبب هتک حیثیت طرف مقابل می‌شود.
فرق بین توهین در فضای واقعی با فضای مجازی
در پرونده کیفری با موضوع جرم توهین در فضای غیرمجازی یعنی دنیای واقعی نیازی به انجام تحقیقات توسط پلیس فتا وجود ندارد. مثلاً وقتی یک نفر در صف نانوایی به دیگری فحاشی می‌کند و بقیۀ افراد در صف شاهدان وقوع جرم باشند انجام تحقیقات مقدماتی مانند تحقیقات محلی به عهدۀ ضابطان دادگستری یعنی کلانتری‌ها است.
مراحل شکایت بابت توهین در فضای مجازی
برای پیگیری مجازات توهین در فضای مجازی باید اقداماتی را انجام داد. بسیاری از مردم اطلاع ندارند که مجازات توهین در فضای مجازی پیش بینی شده است. با وجود آنکه بیشتر مواقع چنین پرونده‌هایی وارد مراحل قضایی نمی‌شود اما همه باید از مجازات توهین در فضای مجازی و قابل پیگیری بودن این جرم مطلع باشند و اجازه ندهند کسی حقشان را زیرپا بگذارد.
اتفاقاً افزایش آگاهی مردم از وجود مجازات توهین در فضای مجازی از جمله توهین در اینستاگرام ، توهین در واتساپ و … باعث کاهش این نوع جرایم می‌شود. تنها سختی کار در محاکمۀ این نوع جرایم یافتن هویت اشخاص و محل وقوع جرم است. چون در قانون در خصوص جرم‌ها، محلی که در آنجا جرم توهین صورت گرفته ملاک بررسی آن جرم است. حال به بررسی مراحل شکایت از توهین در فضای مجازی می‌پردازیم:
اولین کاری که برای شکایت از توهین لازم است تنظیم شکواییه و طرح دعوا است. سپس پرونده تشکیل می‌شود و با استناد صحیح به ادله قابل قبول برای اثبات دعوا، دادسرای ویژۀ رسیدگی به جرایم سایبری به پیگیری پروندۀ مربوط به جرایم رایانه‌ای می‌پردازد و شاکی اظهاراتش را در دادسرا ارائه می‌دهد.
پرونده برای پیگیری مجازات توهین در فضای مجازی به پلیس فتا ارجاع می‌شود تا برخی از مستندات و پاسخ برخی از استعلامات در آنجا بررسی شود. در این نوع شکایات نیاز به بررسی موبایل، محتویات آن، ردیابی و درج مشخصات و بررسی محتویات واتساپ یا تلگرام یا توییتر و… است که پلیس فتا این بررسی‌ها را انجام می‌دهد. پلیس فتا که ضابط دادگستری است اهمیت زیادی در تکمیل اطلاعات پرونده خصوصاً یافتن مشخصات و آدرس متهم دارد و نتیجه تحقیقات خود را در قالب گزارش به مرجع صالح می‌فرستد.
بعد از طی شدن این مراحل، به متهم ابلاغ می‌شود که به همراه وکیل دادگستری در زمان مشخصی نزد شعبه بازپرسی یا دادیاری حاضر شود. جلسه تفهیم اتهام برگزار می‌شود و بعد از آن از متهم قرار تأمین کیفری مناسب می‌گیرند. نوع و میزان قرار تأمین کیفری متناسب با ضرر و خسارت وارد شده بر شاکی است. سپس بعد از اعلام ختم رسیدگی در دادسرا و اخذ آخرین دفاع از متهم قرار نهایی از دادسرا صادر می‌شود. مرحلۀ آخر برای جرم در فضای مجازی و جرم در فضای حقیقی یکسان است.
از دیدگاه جرم‌شناختی، توهین در فضای مجازی به مراتب بدتر از توهین در دنیای واقعی است. زیرا در توهین به صورت حقیقی ممکن است به فرد در مقابل عده‌ای محدود اهانت و توهین شود اما آسیب ناشی از توهین مجازی بسیار بیشتر از توهین حقیقی است. بنابراین مجازات توهین در فضای مجازی به شدت قابل پیگیری است.
درست است که در توهین در فضای واقعی می‌توان به راحتی مجرم را شناسایی و محل جرم را مشخص کرد اما در توهین مجازی که وسعتی به اندازه کل دنیا دارد، اعادۀ حیثیت بسیار مشکل و غالباً غیرممکن است. از این رو نیاز است که شدت عمل در مجازات این جرایم زیاد باشد تا هر کسی به خود اجازۀ هتک حرمت به دیگران را ندهد.[
