جرایم فضای حقیقی مثل هتک حرمت با توسعه فضای مجازی وارد این فضا نیز شده‌اند. به دلیل ناآشنایی افراد با جنبه‌های حقوقی و قضایی این فضا جرایم بسیاری در فضای سایبری رخ می‌دهد که در برخی مواقع فردی که مورد آسیب قرار می‌گیرد نیز خود از نحوه پیگیری اطلاعی ندارد. با گسترش فضای مجازی در سال‌های اخیر به‌خصوص ضریب بالای استفاده از تلفن همراه هوشمند و به‌تبع آن بهره‌گیری افراد از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها مسائل و مشکلات حقوقی به فضای مجازی هم راه یافت. در ۲ سال گذشته با شیوع بیماری کرونا و آموزش‌های مجازی، نوجوانان و حتی کودکان نیز به استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها روی آورده‌اند.
از طرف دیگر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که بشر با آن مواجه است، حفظ آبرو و حیثیت است. تمامی حکومت‌ها، با کسانی که به آبرو و حیثیت ملت تحت حاکمیت آنان کنند، برخورد سخت گیرانه‌ای دارند.
به‌عنوان فردی که به صورت مستقیم با کاربران فضای مجازی درگیر است، می‌توانم بگویم که بی‌اطلاعی از جرم‌بودن برخی مصادیق هتک حرمت از طرفی و ترس از پیگیری موضوع از مبادی قضایی موجب شده که مجرمین این حوزه به‌راحتی به کار خود ادامه دهند. البته ناگفته نماند که برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه نوجوانان و کودکان به دلیل بی‌اطلاعی و عدم سواد فضای سایبری و حقوقی، ندانسته اقدام به هتک حیثیت می‌کنند.
پس از جرایم مالی بیشترین آمار را پرونده‌های فضای مجازی به خود اختصاص داده‌اند؛ به همین دلیل در این نوشته ضمن توضیح جرم هتک حرمت موارد قانونی آن را توضیح داده و نحوه شکایت از فرد هتاک را نیز بیان می‌کنیم.
فهرست عناوین
مصادیق هتک حرمت در فضای مجازی چیست؟
هتک در لغت به معنی پاره‌کردن است و در اصطلاح به معنی تجاوز به اشخاص و اموال و اعراض آنان و جریحه‌دارکردن افکار عمومی است به‌طوری که متجاوز مشمول کیفر مقرر در قانون جزا گردد. هتک حرمت به‌معنای عملی است که باعث تحقیر و تنزل ارزش و اعتبار افراد در جامعه شود و به آبروی شخص صدمه وارد کند. به زبان دیگر هتک حرمت عبارت است از اقدامی که سبب تحقیر و پایین آوردن ارزش و اعتبار افراد در میان جامعه و ایراد ضربه به آبرو و حیثیت آن‌ها می‌شود.
هتک حرمت در قانون
این موضوع در فضای مجازی به‌طور خاص مورد توجه قرار گرفته است به نحوی که فصل پنجم قانون جرایم رایانه‌ای به موضوع هتک حیثیت و نشر اکاذیب پرداخته است. قانون‌گذار در ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای یا ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد:
“هرکس به‌وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به‌نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نودویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.”
همانطور که مشخص است قانون به این جرم به‌صورت واضح پرداخته. در تبصره این ماده به‌دلیل اینکه اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، علاوه بر اینکه به فرد بزه‌دیده آسیب جدی می‌رسد، نوعی اشاعه فحشا نیز می‌باشد، قانون‌گذار بیان داشته است که چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
در خصوص هتک حیثیت مورد دیگری که جرم‌انگاری شده است بحث انتشار تصاویر خصوصی است. قانون‌گذار در ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی یا ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای بیان کرده است که هرکس به‌وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او -جز در موارد قانونی- منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به‌نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نودویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
لازم به ذکر است در سال ۱۳۹۹ مبلغ جریمه قانونی افزایش یافته است.
شرایط وقوع جرم هتک حرمت چیست؟
همانطور که اشاره کرده‌ایم، انتشار بدون اجازه، یکی شرایط وقوع این جرم است. رفتارهایی که موجب هتک حرمت از طریق فضای مجازی می‌شود، شامل تغییر دادن، تحریف کردن، انتشار دادن، در دسترس قراردادن است. از طرف دیگر برای تحقق رکن معنوی در این جرم، مرتکب باید بداند امری را که بیان داشته یا منتشر می‌کند یا به دیگری نسبت می‌دهد، دروغ و بی‌اساس است و همچنین در این جرم قصد ضرررسیدن به فرد دیگر وجود داشته باشد. بنابراین اگر فردی که نسبت به انتشار محتوا اقدام نموده قصد ضرررساندن را نداشته باشد و یا ثابت کند که گمان بر حقیقت داشتن موضوع داشته است، مجازات نخواهد شد.
تغییردادن، تحریف‌کردن، انتشاردادن و در دسترس قراردادن محتوا باید منجر به واردآمدن ضرر به شخص شود تا موضوع جرم شناخته شود؛ پس اگر بر اساس عرف جامعه، انتشار فیلم، عکس یا صوت تحریف‌شده شخص منجر به ضرر به آبرو و هتک حیثیت او شود، جرم هتک حیثیت محقق میگردد.
با توجه به موضوعاتی که بیان گردید می‌توانیم به طور خلاصه بگوییم عمدداشتن در ارتکاب هتک حرمت برای مجرمانه‌بودن محتوا لازم بوده و همچنین راکب باید نسبت به صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار متعلق به دیگری آگاهی داشته باشد. پس انتشار سهوی و از روی اشتباه مطلبی مجرمانه نمی‌باشد. نکته قابل توجه در این حوزه اثبات عمدی یا غیرعمدی بودن موضوع می‌باشد که الزام وجود وکلای خبره حقوقی و سایبری را دو چندان می‌نماید. در این خصوص شما می‌توانید به وکلای سایبری مراجعه نمایید.
نحوه شکایت
در خصوص رسیدگی به هتک حیثیت در فضای سایبری دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارد. در خصوص نحوه و مراحل شکایت به صورت زیر می‌باشد:
- ابتدا شما باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. برای پیدا کردن نزدیک‌ترین دفتر خدمات الکترونیک می‌توانید به درگاه خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید.
- برای ثبت شکایت باید در سامانه ثنا ثبت نام کنید. ثبت نام سامانه ثنا به دو صورت مجازی (احراز هویت غیرحضوری) و حضوری توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌شود. برای مراجعه به این دفاتر و ثبت شکایت باید کارت ملی را همراه داشته باشید.
بعد از ثبت نام در ثنا، همراه‌داشتن اصل مدارک و ضمائم شکایت الزامی است. شما در شکواییه باید این موارد را ذکر کنید:
- نام و نام خانوادگی
- نام پدر
- سن
- شغل
- میزان تحصیلات
- وضعیت تاهل
- تابعیت
- مذهب
- شماره شناسنامه
- شماره ملی
- نشانی دقیق
- در صورت لزوم آدرس ایمیل
- شماره تلفن ثابت و همراه
- کد پستی
- موضوع شکایت
- تاریخ و محل وقوع جرم و خسارت وارده به مدعی و مورد مطالبه وی
- ادله وقوع جرم
- اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان
- مشخصات و نشانی مشتکی عنه یا مظنون
پس از ثبت شکایت در سامانه ثنا شکایت شما به مرجع قضایی می‌رود. پس از مدتی دستور قضایی از طریق پیامک به شما ابلاغ میگردد. دقت داشته باشید تمام ابلاغ‌ها و اخطارها در سامانه ثنا بارگذاری میگردد؛ بنابراین تمام دستورات موردنیاز شما در سامانه وجود دارد. حالا شما باید تمام این مدارک را در اختیار بگیرید و به ضابط مشخص‌شده مراجعه کنید.
اصولا در خصوص جرم هتک حیثیت در فضای مجازی پرونده شما به پلیس فتا ارجاع داده می‌شود. پلیس فتا نسبت به بررسی موضوع اقدام ونتیجه را به دادسرا اعلام می‌کند.
نکاتی که باید به آن‌ها دقت کنید
باید بدانید هتک حیثیت در خصوص اشخاص محدود به هر شخصی می‌باشد و تا زمانی که شخصی که به او هتک حیثیت شده است، شکایت ننماید، تعقیب و پیگیری مجرم انجام نمی‌گیرد. بنابراین صرف اطلاع به پلیس فتا در این‌گونه جرایم فایده‌ای ندارد و حتما باید مراحل قضایی آن طی شود.
نکته حائز اهمیت این است که همانطور که قبلا نیز اشاره شد، حضور قوی و مستند شما در مرجع قضایی بسیار مهم است که لازمه آن بهره‌گیری از مشاوره افراد سایبری و حقوقی بوده که برای این کار می توانید به وکیل سایبری مراجعه کنید.
در پایان باید گفت استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیاز به دانش سایبری دارد. ایجاد چتر حمایتی برای افراد جوان‌تر بسیار مهم است؛ چون آن‌ها بیشتر در مقابل تهدیدات این حوزه از جمله هتک حیثیت و مزاحمت قرار دارند.
