هتک حیثیت در فضای مجازی و مجازات آن
جرائم فضای حقیقی با توسعه فضای مجازی وارد این فضا نیز گردیده اند. البته باید گفت که به دلیل نا آشنایی افراد با جنبه های حقوقی و قضایی این فضا جرائم بسیاری در فضای سایبری رخ می دهد که در برخی مواقع فردی که مورد آسیب قرار می گیرد نیز خود بی اطلاع از نحوه پیگیری می باشد. با گسترش فضای مجازی در سال های اخیر بخصوص ضریب بالای استفاده از تلفن همراه هوشمند و به طبع آن بهره گیری افراد از شبکه های اجتماعی و پیامرسان ها مسائل و مشکلات زیادی به فضای مجازی منتقل گردیده اند. بخصوص در 2 سال گذشته و شیوع بیماری منحوس کرونا و همچنین آموزش های مجازی نوجوانان و حتی کودکان نیز به استفاده از شبکه های اجتماعی و پیامرسان ها روی آورده اند. از طرف دیگر یکی از مهم ترین دغدغه هایی که بشر تاکنون با ان مواجه بوده است، حفظ آبرو و حیثیت بوده است. تمامی حکومت ها، با کسانی که به آبرو و حیثیت ملت تحت حاکمیت آنان، تعدی می کنند، برخورد سختگیرانه ای دارند. بعنوان فردی که به صورت مستقیم با کاربران فضای سایبر درگیر می باشد می توانم بگویم که بی اطلاعی از جرم بودن برخی مصادیق هتک حیثیت از طرفی و ترس از پیگیری موضوع از مبادی قضایی موجب شده است که مجرمین این حوزه به راحتی به کار خود ادامه داده نسبت به هتک حیثیت افراد و کاربران فضای سایبر بپردازند. البته ناگفته نماند که برخی از کاربران شبکه های اجتماعی و پیامرسان ها بویژه نوجوانان و کودکان به دلیل بی اطلاعی و عدم سواد فضای سایبر و حقوقی؛ ندانسته اقدام به هتک حیثیت می نمایند، که مقالاتی این چنینی می تواند چراغ راهی برای والدین و خود کودکان در خصوص این جرم مبتلا به باشد که پس از جرائم مالی بیشترین آمار پرونده های فضای مجازی را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل در این نوشته ضمن توضیح جرم هتک حیثیت موارد قانونی آن را توضیح داده و نحوه شکایت در این خصوص را بیان خواهیم نمود.
هتک حیثیت در فضای مجازی چیست؟
هتک در لغت به معنی پاره کردن است و در اصطلاح به معنی تجاوز به اشخاص و اموال و اعراض آنان و جریحه دار کردن افکار عمومی است به طوری که متجاوز مشمول کیفر مقرر در قانون جزا گردد. هتک حیثیت به معنای عملی است که باعث تحقیر و تنزل ارزش و اعتبار افراد در جامعه شود و به آبروی شخص صدمه وارد کند. به زبان دیگر هتک حیثیت عبارت است از اقدامی که سبب تحقیر و پایین آوردن ارزش و اعتبار افراد در میان جامعه و ایراد ضربه به آبرو و حیثیت آن ها می شود. این موضوع در فضای مجازی به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است به نحوی که فصل پنجم قانون جرائم رایانه ای به موضوع هتک حیثیت و نشر اکاذیب پرداخته است.
قانون گذار در ماده 16 قانون جرائم رایانه ای یا ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی بیان می دارد : ” هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.” همانطور که مشخص است به صورت واضح قانون به این جرم پرداخته و همچنین در تبصره این ماده بدلیل اینکه اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد علاوه بر این که به فرد بزه دیده آسیب جدی می رسد، نوعی اشاعه فحشا نیز می باشد، قانونگذار بیان داشته است که چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
در خصوص هتک حیثیت مورد دیگری که جرم انگاری شده است بحث انتشار تصاویر خصوصی می باشد. قانونگذار در ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی یا 17 قانون جرائم رایانه ای بیان کرده است ” هرکس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون(۵.۰۰۰.۰۰۰)ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰)ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.”
لازم به ذکر است در سال 1399 مبلغ جریمه قانونی افزایش یافته است برای اطلاع از میزان جریمه ها اینجا کلیک کنید
شرایط وقوع جرم هتک حیثیت چیست؟
همانطور که اشاره کرده ایم و در قانون آمده است انتشار بدون اجازه، یکی شرایط وقوع این جرم است. رفتارهایی که موجب هتک حیثیت طریق فضای مجازی میشود، شامل تغییر دادن، تحریف کردن، انتشار دادن، در دسترس قراردادن می‌باشد. از طرف دیگر برای تحقق رکن معنوی در این جرم، مرتکب باید بداند امری را که بیان داشته یا منتشر می‌کند یا به دیگری نسبت می‌دهد، دروغ و بی‌اساس است و همچنین در این جرم قصد ضرر رسیدن به فرد دیگر وجود داشته باشد. بنابراین اگر فردی که نسبت به انتشار محتوا اقدام نموده قصد ضرر رساندن را نداشته باشد و یا ثابت کند که گمان بر حقیقت داشتن موضوع داشته است، مجازات نخواهد شد.
بنابراین تغییر دادن، تحریف کردن، انتشار دادن و در دسترس قراردادن محتوا باید منجر به وارد آمدن ضرر به شخص شود تا موضوع جرم شناخته شود. پس اگر براساس عرف جامعه، انتشار فیلم، عکس یا صوت تحریف شده شخص منجر به ضرر به آبرو و هتک حیثیت او شود، جرم هتک حیثیت محقق می‌گردد. با توجه به موضوعاتی که بیان گردید می توانیم به طور خلاصه بگوییم عمد داشتن در ارتکاب هتک حیثیت برای مجرمانه بودن محتوا لازم بوده و همچنین راکب نسبت به صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار متعلق به دیگری آگاهی داشته باشد. پس انتشار سهوی و از روی اشتباه مطلبی مجرمانه نمی باشد. نکته قابل توجه در این حوزه اثبات عمدی یا غیر عمدی بودن موضوع می باشد، که وجود وکلای خبره حقوقی و سایبری را دو چندان می نماید. در این خصوص شما می توانید به وکلای سایبری مراجعه نمایید.
نحوه شکایت از هتک حیثیت در فضای مجازی چگونه می باشد؟
در خصوص رسیدگی به هتک حیثیت در فضای سایبر دادسرای ویژه جرائم رایانه ای صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارد. در خصوص نحوه و مراحل شکایت به صورت زیر می باشد:
ابتدا شما باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. برای پیدا کردن نزدیک ترین دفتر خدمات الکترونیک می توانید به آدرس https://adliran.ir/Home/GetPolice مراجعه نمایید.
شما برای ثبت شکایت باید در سامانه ثنا ثبت نام کنید. ثبت نام سامانه ثنا به دو صورت مجازی (پاحراز هویت غیر حضوری) و حضوری توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام میشود. برای مراجعه به این دفاتر و ثبت شکایت باید کارت ملی را همراه داشته باشید.
برای ثبت شکایت بعد از ثبت نام در ثنا همراه داشتن اصل مدارک و ضمائم شکایت الزامی است. شما در شکوائیه باید مواردی مانند نام و نام خانوادگی خود، نام پدر،سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، نشانی دقیق، در صورت لزوم آدرس ایمیل، شماره تلفن ثابت و همراه، کد پستی، موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم، خسارت وارده به مدعی و مورد مطالبه وی، ادله وقوع جرم، اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان، مشخصات و نشانی مشتکی عنه یا مظنون در صورت امکان را قید نمایید. پس از ثبت شکایت در سامانه ثنا شکایت شما به مرجع قضایی می رود و دستورش داده می شود. پس از مدتی دستور قضایی از طریق پیامک به شما ابلاغ می گردد. دقت داشته باشید تمام ابلاغ ها، اخطارها در سامانه ثنا بارگذاری می گردد. بنابراین تمام دستورات مورد نیازشما در سامانه وجود دارد، حالا شما باید تمام این مدارک را در اختیار بگیرید و به ضابط مشخص شده مراجعه کنید.
اصولا در خصوص جرم هتک حیثیت فضای مجازی پرونده شما به پلیس فتا ارجاع داده می شود. بنابراین باید با تمام مدارک لازم به پلیس فتا مراجعه کنید. پلیس فتا نسبت به بررسی موضوع اقدام ونتیجه را به دادسرا اعلام می کند.
باید بدانید هتک حیثیت در خصوص اشخاص محدود به هر شخصی می‌باشد و تا زمانی که شخصی که به او هتک حیثیت شده است، شکایت ننماید، تعقیب و پیگیری مجرم انجام نمی‌گیرد. بنابراین صرف اطلاع به پلیس فتا در این گونه جرائم فایده ای ندارد و حتما باید مراحل قضایی آن طی شود.
نکته حائز اهمیت اینست که همانطور که قبلا نیز اشاره شد حضور قوی و مستند شما در مرجع قضایی بسیار مهم می باشد که لازمه آن بهره گیری از مشاوره افراد سایبری و حقوقی بوده که برای این کار می توانید به وکیل سایبری مراجعه کنید.
در پایان باید گفت استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیاز به دانش سایبری دارد که در این صورت شما کمتر در معرض تهدیدات و جرائم این حوزه قرار خواهید گرفت. البته ایجاد چتر حمایتی برای کودکان و نوجوانان نیز بسیار مهم می باشد چون آن ها همیشه بیشتر از دیگران در مقابل تهدیدات این حوزه از جمله هتک حیثیت، تهدید و مزاحمت قرار دارند.
