این روزها علاوه‌بر پول فیزیکی نوع دیگری از پول هم رواج پیدا کرده است که به آن پول الکترونیکی می‌گویند. ارز دیجیتال از نوع پول الکترونیکی است که ذخیره‌سازی و انتقال آن به صورت الکترونیکی است و برپایۀ علم رمزنگاری ایجاد شده است. این نوع ارزها ویژگی‌های خاص خودشان را دارند و ما در این مقاله می‌خواهیم به تاریخچۀ پیدایش آن‌ها، علت به وجود آمدنشان و ویژگی‌های منحصربه‌فردشان بپردازیم.
فهرست عناوین
تاریخچۀ ارز دیجیتال
در اوایل دهۀ ۸۰ میلادی یک رمزنگار آمریکایی با نام دیوید چاوم الگوریتمی را با نام blinding طراحی کرد که در رمز‌گذاری مدرن وب امروزی همچنان هستۀ مرکزی است. این الگوریتم فضایی امن داشت و نمی‌شد آن را ردگیری کرد و شرایط برای انتقال پول بین دو طرف معامله فراهم بود. در این طرح یک پول الکترونیکی با نام blinded money برای انتقالات استفاده می‌شد.
در اواخر دهه ۸۰ چاوم به هلند نقل مکان کرد و سعی در تجاری‌سازی blinded money داشت؛ بنابراین شرکتی با نام دیجی‌کش را در آنجا تأسیس کرد. او واحدهای پولی را بر پایۀ الگوریتمی به کار می‌گرفت که خودش طراحی کرده بود.
پس از آن ارزهای دیجیتال ظهور کردند و در سال 2009 بیت کوین به عنوان بزرگترین و قابل قبول‌ترین ارز دیجیتال معرفی شد. بیت کوین اولین پروژۀ دنیا بود که به بلاک چین قابلیت اجرایی بخشید و اهداف خود را روی آن پیاده‌سازی کرد.
بلاک چین چیست
بر خلاف سیستم‌های بانکی که عملکرد متمرکزی دارند، مرکز داده‌ای که بلاک چین‌ها در آن قرار دارند کاملاً غیرمتمرکز بوده و در سراسر جهان پخش‌اند. محل نگهداری بلاک چین‌ها را در اصطلاح «دفتر کل توزیع شده» می‌نامند. همۀ اعضای شبکه به دفتر کل دسترسی دارند و حساب‌ها برای همه به‌صورت شفاف در آن موجود است. این شبکه در واقع زنجیره‌ای از رایانه‌هایی است که درستی تراکنش‌های صورت گرفته بین شما و طرف مقابل‌تان را تأیید می‌کنند و سپس آن را به بلاک چین اضافه می‌کنند.
ساختار بلاک چین
بلوک‌های بلاک چین از قسمت‌های دیجیتالی اطلاعات تشکیل شده که این قسمت‌ها از سه بخش تشکیل شده‌اند:
۱. اطلاعات مربوط به تراکنش کاربران مثل زمان و مبلغ آخرین خرید بیت کوین.
۲. اطلاعات افرادی که در معاملات شرکت می‌کنند. در این بخش از امضای دیجیتال به جای نام واقعی استفاده می‌شود و افراد بدون هیچ‌گونه اطلاعات شناسایی با استفاده از «امضای دیجیتال» خود خرید می‌کنند.
3. هر بلوک اطلاعات متفاوتی نسبت به بلوک‌های دیگر دارد. در واقع مانند اثرانگشت انسان هر بلوک کد منحصربه‌فردی به نام «هش» (hash) را ذخیره می کند که می‌توان به کمک آن هر کدام را تشخیص داد. به این ترتیب بلوک‌های مربوط به دو معامله با جزئیات یکسان را می‌توان به دلیل کدهای منحصربه‌فردشان از هم تفکیک کرد.
رمز ارز یا ارز رمزنگاری
هر ارزی را که از فناوری بلاک چین برای دست‌یابی به اهداف خود استفاده کرده باشد، رمز ارز یا ارز رمزنگاری شده (Cryptocurrency) می‌نامند. کریپتوکارنسی‌ها را می‌توان به صورت مستقیم برای شخص دیگر فرستاد. منظور از ارسال مستقیم این است که در این جابه‌جایی نیازی به افتتاح حساب در بانک و استفاده از خدمات بانکداری نیست و هیچ واسطه‌ای در این مبادله وجود ندارد. در ایران از واژۀ متداول ارز دیجیتال (digital currency) برای کریپتوکارنسی‌ها استفاده می‌شود. البته رمز ارزها نیز زیرمجموعه‌ای از ارزهای دیجیتال‌اند؛ اما ترجمۀ دقیق‌تر کلمۀ cryptocurrency رمز ارز است. رمز ارزها از پروتکل‌های رمزگرافیکی و یا کدهای فوق‌العاده پیچیده برای رمز‌گذاری دیتاهای حساس و انتقال آن‌ها استفاده می‌کنند تا امنیت را برای معاملات فراهم کنند. این پروتکل‌‌ها به روش‌های پیچیدۀ ریاضیات و مهندسی کامپیوتر بنا شده‌اند و رمزگشایی آن‌ها بسیار مشکل و گاهی ناممکن است.
به بیان دیگر کریپتوکارنسی یا رمز ارز به گروهی از پول‌ها و ارزهای دیجیتال یا مجازی گفته می‌شود که در آن‌ها از رمزنگاری (کریپتوگرافی) برای تراکنش‌های مالی استفاده شده‌است. این نوع ارزها سریع و مقرون به صرفه‌اند و محدودیت جغرافیایی را از میان برداشته‌اند. فلسفۀ پیدایش این ارزهای دیجیتال حفظ حریم خصوصی افراد بوده است.
مشکلات بانکداری
در دنیای امروزی، شما برای انجام هر تراکنش مالی نیاز به یک بانک دارید که این کار را برایتان انجام دهد. این بانک‌ها همچنین بر تراکنش‌های انجام شده در مبالغ زیاد نظارت می‌کنند و در صورت مغایرت با قوانین، از انجام آن‌ها جلوگیری می‌کنند. البته در مقام واسطه در صورت بروز هرگونه مشکلی، مداخله هم می‌کنند و به رفع و رجوع آن مشکل می‌پردازند. اما لازم است یادآور شویم که بانک‌ها و کارمندانشان این خدمات را به صورت رایگان در اختیار ما قرار نمی‌دهند و برای انجام هر تراکنش، مبالغ زیادی را به عنوان کارمزد از حساب ما کم می‌کنند.
علاوه‌بر مسئلۀ کارمزد، ما برای انجام هر تراکنشی در بانک‌های امروزی، می‌بایست اطلاعات شخصی خود از جمله کد ملی، کد پستی، آدرس محل سکونت، شماره تلفن، فیش حقوقی و… را در اختیار آن‌ها قرار دهیم. این اقدام از نظر بسیاری از متخصصین علوم کامپیوتر، می‌تواند مشکلات امنیتی بسیاری را در پی داشته باشد.
یکی از ویژگی‌های ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز بودنشان است. غیرمتمرکز یعنی هیچ نهاد یا گروه یا سازمانی این ارزهای دیجیتال را کنترل نمی‌کند. در مقابل، ارزهای غیردیجیتال متمرکزند و مشکلات مربوط به پرداخت‌های بین‌المللی و برون‌مرزی خود می‌توانند به دلیل متمرکز بودن سیستم مالی حاکم بر جامعه باشند که در چنین موقعیت‌هایی بروز می‌کند. کنترل و نظارت دولت‌ها بر پرداخت‌های برون‌مرزی به شدت بیشتر از پرداخت‌هایی است که درون یک کشور انجام می‌شود و در بسیاری از مواقع، ممانعت‌های بسیاری نیز برای آن‌ها وجود دارد.
ویژگی کریپتوکارنسی‌ها
برای اینکه ارزی کریپتوکارنسی باشد می‌بایست ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
1. دیجیتال: کریپتوکارنسی‌ها ماهیت فیزیکی ندارند و فقط در کامپیوترها تعریف می‌شوند. هیچ بانکی برای رمزارزها وجود ندارد که بخواهد در آن سکه یا اسکناس تولید کند.
2. غیرمتمرکز: کریپتوکارنسی‌ها در یک سرور یا کامپیوتر مرکزی ذخیره نمی‌شوند و روی شبکه‌‌ای از کامپیوترها بارگزاری شده‌اند. به همین علت به آن‌ها غیرمتمرکز می‌گویند.
3. نظیر به نظیر: نظیر به نظیر یا فرد به فرد یعنی بی‌واسطه. منظور این است که بین فروشنده و خریدار واسطه‌ای وجود ندارد و می‌شود مستقیماً به معامله پرداخت. سیستم رمز ارزها برپایۀ اعتماد است. از این رو مسلماً معایب آشکاری به آن وارد است؛ مثلاً هر بانکی به هر دلیلی (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و یا حتا شخصی) می‌تواند حساب شما را مسدود و دارایی‌های‌تان را بلوکه کند اما در این سیستم چنین امکانی وجود ندارد.
4. بدون مرز: شما برای استفاده از کریپتوکارنسی‌ها نیازی به احراز هویت ندارید. هیچ قانونی بر اساس ملیت، رنگ پوست، جنسیت و …. وجود ندارد که بخواهد مشخص کند چه کسی می‌تواند و یا نمی‌تواند از رمز ارزها استفاده کند.
5. بدون نیاز به اعتماد: در سیستم‌هایی بدون پایۀ اعتماد (کریپتوکارنسی) سیستم نیازی به صحت‌سنجی مرکز و نهاد ندارد و می‌تواند مستقلاً حیات داشته باشد؛ چراکه ماهیت سیستم به گونه‌ای است که افراد برای همکاری و استفاده از آن نیاز دارند به یکدیگر کمک کنند. در واقع منفعت شخصی آن‌ها به دیگران وابسته است. در نتیجه کمتر پیش می‌آید که کاری در جهت خلاف منافع سیستم یا خود شخص انجام شود.
6. رمزنگاری‌شده: کریپتوکارنسی‌ها رمزنگاری شده‌اند بنابراین به هر کاربر کد خاصی اختصاص داده می‌شود. این کار باعث می‌شود که افراد دیگر به اطلاعات شخصی آن‌ها دسترسی نداشته باشند. از همین رو هک کردن این ارزهای دیجیتال بسیار دشوار است.
7. جهانی: کریپتوکارنسی‌ها، ارزهایی هستند که مرز ندارند پس فقط با یک کلیک هر مقدار پول را برای هر کسی در هر جای جهان می‌توان ارسال کرد.
دیگر رمز ارزها
پس از بیت‌کوین تا به امروز بیش از 1900 رمز ارز ایجاد شده‌است و تعداد زیادی از آن‌ها بر جنبۀ خاصی از بیت کوین متمرکز شده‌اند و به ارتقا و یا رفع مشکلات آن بخش پرداخته‌اند. برای مثال رمز ارز NEM برای افزایش امنیت در حین کاهش هزینه‌های مصرفی به جای سیستم PoW بیت‌کوین، از PoI استفاده می‌کند. رمز ارز ETH هم ایدۀ پلت‌فرم بلاک‌چینی را ارائه داده که در آن برنامه‌ریزی و امکان پیاده‌سازی نرم‌افزارها، رمز ارزها یا قراردادهای هوشمند روی بلاک‌چین اتریوم فراهم شده است. بقیۀ رمز ارزها هم در تلاشند روی حفظ حریم خصوصی متمرکز شوند.
سودآوری رمز ارزها
بسیاری از افراد سودجو از طریق رمز ارز وعده ثروت یک شبه می‌دهند. درست است که سرمایه‌گذاری در رمز ارز ممکن است درآمدی بیشتر از بورس، اوراق بهادار یا صندوق سرمایه‌گذاری داشته باشد اما نباید فریب این وعده‌ها را خورد. شما ممکن است با سرمایه‌گذاری در بیت کوین، اتریوم و … در یک سال بیش از ۳۰۰ درصد سود کسب کنید. با این حال وقتی صحبت از ارزهای رمزنگاری شده می‌شود شک و تردید زیادی وجود دارد که بازدهی آن فقط برای یک سال است و چشم‌اندازی برای آیندۀ آن وجود ندارد.
بنابراین توصیه می‌شود اگر شک و تردید دارید سرمایه‌گذاری کوچکی انجام دهید چون امکان دارد بتوانید درآمد زیادی به دست آورید. به این ترتیب اگر با صرف اندکی پول از این طریق درآمد زیادی را کسب کنید برده‌اید و اگر سرمایه خود را از دست دادید شکست سنگینی نخورده‌اید. در نهایت این را به یاد داشته باشید که سرمایه‌گذاری در رمز ارز ثروتی یک شبه نیست و مستلزم زمان و هزینه برای کسب مهارت و تجارت در آن است.
