استفاده از ماینر بدون مجوز و مجازات عاملین
چالش های قانونی و حقوقی در مسیر استفاده از ماینر بدون مجوز
در چند سال اخیر، تب استخراج رمزارز در ایران به شکلی چشمگیر افزایش یافته و بسیاری از افراد عادی، شرکتها و حتی کارگاههای کوچک به سمت نصب دستگاههای استخراج حرکت کردهاند. اما بخش قابل توجهی از این فعالیتها بدون دریافت مجوزهای لازم صورت میگیرد و در نهایت تحت عنوان استفاده از ماینر بدون مجوز شناخته میشوند. این نوع فعالیت، علاوه بر تخلفات فنی و اقتصادی، از منظر حقوقی نیز واجد آثار کیفری است. دولت جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۹۸ تاکنون تلاش کرده است مقرراتی جامع برای ساماندهی این صنعت وضع کند تا از قاچاق انرژی، اخلال در شبکه برق و بیثباتی ارزی جلوگیری شود.
در این مقاله، بهصورت دقیق و کاربردی تمامی جنبههای قانونی، حقوقی و اجرایی مرتبط با استخراج رمزارز در ایران را بررسی میکنیم و نشان میدهیم چرا فعالیت و استفاده از ماینر بدون مجوز میتواند به سرعت به پروندهی تعزیراتی یا حتی کیفری تبدیل شود.
تعریف قانونی ماینر و نحوه شناسایی دستگاههای قانونی
دستگاه ماینر (Miner) ماشین یا پردازندهای است که عملیات محاسباتی رمزنگاری را برای شبکههایی بلاک چین مانند بیتکوین انجام میدهد و پاداشی به صورت رمزارز دریافت میکند. هر دستگاهی که در داخل کشور به کار گرفته شود، باید در سامانه وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) ثبت شود و مجوز فعالیت دریافت کند. در مقابل، هر دستگاهی که این فرایند را طی نکند – حتی اگر از شرکت معتبر خریداری شده باشد – در طبقهی ماینر بدون مجوز قرار میگیرد.
تشخیص ماینر با مجوز و قانونی از سوی نهادهای نظارتی با بررسی الگوی مصرف برق، مکان نصب دستگاه و مستندات فنی انجام میشود. چنانچه مالک نتواند فاکتور یا مجوز رسمی ارائه دهد، دستگاه توقیف و گزارش آن به سازمان تعزیرات ارسال میشود.
قبل از خرید ماینر این سه اشتباه مرگبار را انجام نده
پیش از ورود به بازار استخراج رمزارز، باید از سه اشتباه مهم اجتناب کرد؛ چرا که هر سه بهراحتی میتواند شما را در زمره بهرهبرداران ماینر بدون مجوز قرار دهد و منجر به توقیف و جریمه شود.
نخست. خرید دستگاه بدون فاکتور رسمی است. طبق ماده ۱۸ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خرید کالای فاقد سند یا فاکتور، مصداق قاچاق محسوب میشود. در این صورت علاوه بر ضبط دستگاه، جریمهای تا دو برابر ارزش آن در انتظار مالک خواهد بود.
دوم، استفاده از برق خانگی یا یارانهای است. طبق ماده ۱ قانون استفاده غیرمجاز از آب و برق، هرگونه بهرهبرداری خارج از تعرفه مجاز، تخلف بوده و شامل جریمه چندبرابری و در مواردی حبس تعزیری است.
سوم، آغاز فعالیت و استفاده از ماینر بدون مجوز از وزارت صمت است. در این حالت، تجهیزات طبق مقررات قاچاق، توقیف میشوند و مالک از دادرسی سریع محروم خواهد شد. پرهیز از این سه خطا یعنی گامگذاشتن در مسیر قانونی و جلوگیری از افتادن در دام ماینر بدون مجوز.
قوانین و آییننامههای حاکم بر استخراج رمزارز
چارچوب قانونی استخراج رمزارز در ایران عمدتاً بر پایه مصوبات هیئت وزیران در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ شکل گرفته است. بر اساس آییننامه اجرایی استخراج رمزارزها، استفاده از هرگونه دستگاه استخراج مستلزم اخذ پروانه از وزارت صمت است. تخطی از این مقرره به منزلهی فعالیت غیرمجاز تلقی میشود.
علاوه بر وزارت صمت، وزارت نیرو موظف است انشعابات برق مصرفی مزارع استخراج رمزارز را تنها در صورت دارا بودن مجوز معتبر وصل کند. بر این اساس، هرگونه تأمین برق از منابع غیرمجاز، زمینهی تشکیل پرونده تحت عنوان قاچاق انرژی را فراهم میکند.
فرآیند کشف و ضبط تجهیزات استخراج رمزارز
کشف هر نوع فعالیت و استفاده از ماینر بدون مجوز معمولاً از طریق دو مسیر انجام میشود: نخست، گزارشهای مردمی و بررسیهای میدانی شرکتهای توزیع برق؛ دوم، رصد مصرف برق غیرعادی در ساعات اوج مصرف. پلیس فتا نیز با همکاری وزارت نیرو و با مجوز قضایی، عملیات شناسایی و ضبط را انجام میدهد.
پس از کشف، فهرست دقیق دستگاهها و مشخصات فنی آنها ثبت و تا تعیین تکلیف نهایی در انبارهای سازمان انرژی یا ستاد مبارزه با قاچاق کالا نگهداری میشوند.
جریمه نقدی سنگین برای استفاده از ماینر بدون مجوز
فعالیت یا استفاده از ماینر بدون مجوز میتواند جریمهای معادل چند برابر ارزش دستگاه را بههمراه داشته باشد. قانونگذار هدف از این جریمه را بازدارندگی کامل میداند تا منفعت اقتصادی از تخلف حاصل نشود. افزون بر این، هزینه برق مصرفی نیز بر اساس تعرفه صنعتی یا حتی بالاتر محاسبه میشود. در صورت عدم پرداخت جریمه در مهلت مقرر، اموال متخلف توقیف خواهد شد.
سرنوشت نهایی دستگاههای توقیفشده
تجهیزات ضبطشده پس از قطعیت حکم یا امحاء میشوند یا به مزایده گذاشته میشوند. در اکثر موارد، ارزش دستگاه به دلیل فناوری قدیمی آن هنگام مزایده کاهش چشمگیری دارد. بنابراین، مالک عملاً کل سرمایه خود را از دست میدهد. امحاء دستگاهها از سوی دولت برای جلوگیری از ورود مجددشان به بازار غیرمجاز صورت میگیرد.
استفاده از ماینر بدون مجوز و ارتباط آن با قاچاق انرژی
یکی از مهمترین ابعاد حقوقی موضوع، ارتباط میان استفاده از ماینر بدون مجوز و قاچاق انرژی است. مزارع غیرمجاز معمولاً از برق یارانهای استفاده میکنند. این موضوع از منظر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، عملی مجرمانه محسوب شده و مشمول جریمه انرژی مضاعف است. در واقع، فرد متخلف علاوه بر تصرف غیرقانونی انرژی، از منابع ملی برای سود شخصی بهره برده است.
تأثیر فعالیت غیرمجاز بر شبکهی برق کشور
دستگاههای ماینر بدون مجوز فشار زیادی بر زیرساخت برق وارد میکنند. در دورههای اوج مصرف – به خصوص تابستان – حضور چند ده هزار دستگاه در مناطق مسکونی موجب افت ولتاژ، خرابی ترانس و در نهایت قطعی برق میشود. این مسئله تنها متوجه متخلفان نیست بلکه شبکه عمومی را تحت تهدید قرار میدهد و هزینهی جبران خسارت آن بر دوش دولت و مردم قرار میگیرد.
ضمانت کیفری استاده از ماینر بدون مجوز
هرچند بخش عمدهی مجازاتها ماهیت تعزیراتی دارند، اما در صورت احراز قصد مجرمانه یا تکرار جرم، پرونده میتواند تحت عناوینی نظیر اخلال در نظام اقتصادی کشور یا قاچاق سازمانیافته به دادسرا ارسال شود. مجازات چنین رفتارهایی میتواند حبس، محرومیت از فعالیت اقتصادی و مصادره اموال باشد. قاضی معمولاً با توجه به میزان انرژی مصرفی، تکرار تخلف و تعداد دستگاهها، حکم را تعیین میکند.
مسیر رسیدگی قضایی در استفاده از ماینر بدون مجوز
پروندههای مربوط به استفاده از ماینر بدون مجوز معمولاً ابتدا در سازمان تعزیرات حکومتی بررسی میشوند. اگر در تحقیقات اولیه شواهدی مبنی بر قاچاق گسترده انرژی، جعل فاکتور یا فعالیت شبکهای وجود داشته باشد، به دادسرای عمومی ارجاع داده میشود. متخلف در تمام مراحل فرصت دفاع و ارائه مدارک قانونی را دارد، اما در صورت اثبات جرم، علاوه بر جریمه نقدی، سابقه کیفری نیز برای او ثبت میشود.
الف.مجازات استخراج غیرمجاز رمزارز در قوانین ایران
استفاده از ماینر بدون مجوز و استخراج رمزارز ، در ظاهر فعالیتی فناورانه و اقتصادی است، اما در عمل تحت چارچوبهای دقیق قانونی اداره میشود. در جمهوری اسلامی ایران، استفاده از دستگاههای استخراج بدون مجوز رسمی، مصداق فعالیت غیرقانونی بوده و مشمول مقررات قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قانون مجازات استفادهکنندگان غیرمجاز از آب و برق و گاز و برخی مواد قانون مجازات اسلامی میشود. مطابق با این قوانین، هرگونه واردات، خرید، نگهداری، حمل یا بهرهبرداری از دستگاه ماینر بدون دریافت مجوز از مراجع ذیصلاح، جرم محسوب میگردد و مرتکب علاوه بر ضبط دستگاهها، به جزای نقدی و در مواردی حبس محکوم خواهد شد.
ب.قاچاق و واردات غیرقانونی دستگاههای ماینر و مجازات مرتکبین
دستگاه ماینر از نظر حقوقی «کالای مجاز مشروط» به شمار میآید؛ یعنی ورود یا خروج آن به کشور منوط به اخذ مجوز از مراجع ذیربط مانند وزارت صمت و گمرک ایران است. بر اساس ماده ۱۸ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هرکس مرتکب قاچاق یا واردات غیرقانونی دستگاه ماینر شود – چه به صورت تجاری و چه فردی – علاوه بر ضبط کلیه تجهیزات، به پرداخت جریمه نقدی معادل یک تا سه برابر ارزش دستگاهها محکوم میشود.
تشخیص ارزش کالا بر عهده گمرک جمهوری اسلامی ایران است و ارزش ریالی بر پایه استعلام رسمی تعیین میشود. در صورت تعدد یا سازمانیافتگی قاچاق، ممکن است پرونده از مرحله تعزیرات خارج و در دادسرای عمومی و انقلاب با عنوان قاچاق سازمانیافته مورد رسیدگی قرار گیرد.
پ.مجازات حمل، خرید و نگهداری ماینر غیرمجاز
صرف خرید و نگهداری دستگاههای ماینر بدون ارائه فاکتور رسمی و مجوز نیز رفتار قاچاق محسوب میشود. مطابق ماده ۱۸ همان قانون، هر شخصی که اقدام به حمل یا نگهداری دستگاههای فاقد مجوز واردات نماید، ضمن توقیف دستگاهها به جریمه نقدی یک تا سه برابر ارزش ماینرها محکوم میشود، حتی اگر فعالیت استخراج هنوز آغاز نشده باشد.
ت.مجازات نگهداری ماینر غیرمجاز توسط واحدهای صنفی
قانونگذار در ماده ۱۸ مکرر الحاقی مصوب ۲۱ مهر ۱۳۹۴ بهطور خاص برای واحدهای صنفی (دارندگان پروانه کسب) مجازاتهای شدیدتری تعیین کرده است. چنانچه این دسته از اشخاص اقدام به خرید یا نگهداری ماینر غیرمجاز کنند، علاوه بر ضبط تجهیزات، با جریمههای تصاعدی زیر مواجه خواهند شد:
– بار نخست: جریمه معادل دو برابر ارزش دستگاهها
– بار دوم: جریمه معادل چهار برابر ارزش دستگاهها
– بار سوم: جریمه معادل شش برابر ارزش دستگاهها، نصب تابلو «تخلف صنفی» در محل کسب و تعطیلی ششماهه واحد تجاری.
این تشدید مجازات برای حفظ نظم بازار و پیشگیری از تبدیل واحدهای صنفی به مراکز توزیع دستگاههای قاچاق پیشبینی شده است.
ث.فروش و عرضه غیرمجاز ماینر توسط اشخاص حقیقی
اگر فردی بدون مجوز صنفی اقدام به فروش یا عرضه دستگاه ماینر کند، مشمول همان حکم ماده ۱۸ میشود و محکومیت او شامل ضبط تجهیزات و جریمه نقدی تا سه برابر ارزش دستگاهها خواهد بود. در صورت تکرار، مرجع رسیدگی (سازمان تعزیرات حکومتی) میتواند با استناد به مقررات تشدید، مجازات را در سقف حداکثری اعمال کند.
ج.فروش یا عرضه غیرمجاز توسط واحدهای صنفی
در صورتی که فروش یا عرضه دستگاههای غیرمجاز توسط واحد صنفی انجام شود، مجازاتها به شکل زیر است:
– مرتبه اول: جریمه معادل دو برابر ارزش کالا
– مرتبه دوم: جریمه معادل چهار برابر ارزش کالا
– مرتبه سوم: جریمه معادل شش برابر ارزش کالا، نصب تابلو تخلف و تعطیلی محل کسب به مدت شش ماه
این مجازاتها علاوه بر امکان ابطال پروانه کسب نیز برقرار است.
چ.استخراج غیرمجاز رمزارز با استفاده از برق غیرقانونی
استخراج رسمی رمزارز در ایران تنها زمانی مجاز است که مجوز بهرهبرداری از وزارت صمت اخذ و برق مصرفی از طریق انشعاب صنعتی با تعرفه مشخص تأمین شود. چنانچه فردی بدون مجوز اقدام به استخراج کند یا از برق خانگی، کشاورزی یا یارانهای استفاده نماید، علاوه بر ضبط تجهیزات، مشمول مجازاتهای زیر است:
– طبق قانون مجازات استفادهکنندگان غیرمجاز از آب، برق، گاز و تلفن مصوب ۱۳۹۶، در مصرف خانگی، مرتکب به جزای نقدی درجه ۶ موضوع ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی محکوم میشود(حبس بین شش ماه تا دو سال، و نیز جزای نقدی و محرومیت از حقوق اجتماعی).
– در مصارف غیرخانگی (کارگاهی یا صنعتی) باید یک تا دو برابر بهای برق مصرفی را به عنوان جریمه پرداخت کند.
– در صورت تکرار، علاوه بر جریمه، انشعاب برق محل برای سه تا شش ماه قطع میشود.
– هرگونه تغییر یا دستکاری در کنتور نیز جرم جداگانهای است و مجازات آن شامل پرداخت هزینه رفع اخلال و جبران خسارت وارده خواهد بود.
ح.آسیب به محیط زیست و بهداشت عمومی
مطابق آییننامه استخراج رمزارز داراییها، مراکز استخراج (مزارع ماینینگ) نباید در مناطق مسکونی یا نقاط با محدودیت زیستمحیطی مستقر شوند. چنانچه استفاده از ماینر بدون مجوز و فعالیت استخراج موجب آلودگی صوتی، گرمایی یا زیستمحیطی شود و به سلامت عمومی آسیب برساند، مرتکب طبق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی به جرم «تهدید علیه بهداشت عمومی» تحت تعقیب قرار میگیرد.
مجازات این جرم حبس تا یک سال است و دایره مصادیق آن محدود به موارد احصاءشده در ماده نیست؛ هر فعالیتی که به تشخیص مراجع ذیصلاح مضر به سلامت عمومی باشد، مشمول این ماده خواهد شد.
تخریب وسایل عمومی در اثر استخراج غیرقانونی
در برخی پروندهها، استفاده از ماینر بدون مجوز باعث سوختگی شبکه برق، تخریب تابلوهای فشار قوی یا وسایل عمومی شده است. در این حالت مرتکب علاوه بر جرایم قاچاق و انرژی، ممکن است مشمول ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی نیز قرار گیرد. بر اساس این ماده:
هرکس عمداً اموال منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب یا از کار بیندازد، به حبس از سه ماه تا یک سال و نیم یا جزای نقدی تا دو برابر خسارت واردشده محکوم میشود و چنانچه تخریب منجر به اخلال گسترده در خدمات عمومی (مانند برقرسانی منطقه) گردد، دادگاه میتواند مجازات را در حد بالای قانونی تعیین کند.
نمونههای واقعی از کشف مزارع ماینینگ غیرمجاز
از سال 98 تا پایان سال 1403 تعداد 247 هزار و 625 دستگاه ماینر توقیف شده است. همچنین بر اساس اعلام شرکت توانیر، «تا انتهای فروردین 1404 تعداد 252 هزار دستگاه استخراج رمزارز غیرمجاز کشف شده است.» آنطور که دادهها نشان میدهد، از اردیبهشت تا انتهای تیرماه 1404 نیز تعداد 11 هزار و 314 ماینر غیرمجاز کشف شده است که جمع این دو عدد، 263 هزار و 314 دستگاه ماینر میشود.
خسارات مالی و فنی بر دوش متخلفان
فعالیت غیرمجاز علاوه بر جریمه نقدی، شامل هزینههای پنهانی نیز میشود. از جمله هزینه وکالت، هزینه انبارداری، افت ارزش دستگاه و از بین رفتن اعتبار تجاری فعال. در بسیاری از موارد نیز، بانکها در پی صدور رأی قطعی، حسابهای بانکی متخلفان را تا تسویه کامل جریمه مسدود میکنند.
راههای قانونی فعالیت برای ماینرها
تنها مسیر مطمئن و پایدار برای فعالیت استخراج رمزارز، ثبت رسمی در سامانه جامع تجارت وزارت صمت و دریافت مجوز بهرهبرداری است. متقاضی باید توان برق مصرفی، مدل دستگاهها، آدرس محل فعالیت و تعرفه مصرف را اعلام کند. پس از تأیید، وزارت نیرو انشعاب صنعتی با تعرفه مخصوص استخراج را اختصاص میدهد. فعالیت در این قالب کاملاً قانونی و ایمن است.
روشهای کشف و شناسایی استفاده از ماینر بدون مجوز در مزارع غیرمجاز
امروزه نهادهای نظارتی از فناوریهای هوش مصنوعی برای شناسایی فعالیتهای مشکوک استفاده میکنند. سامانه «پایش هوشمند برق» با تحلیل دادههای مصرف، امکان تشخیص محلهای دارای مصرف ثابت و غیرطبیعی را در چند دقیقه فراهم میکند. استفاده از دوربینهای حرارتی نیز مکانهایی را که گرمای غیرعادی منتشر میکنند شناسایی مینماید. به همین دلیل، پنهانکاری تقریباً غیرممکن شده است.
نقش مردم در گزارش استفاده از ماینر بدون مجوز
گزارشهای مردمی بخش مهمی از فرآیند کشف هر نوع فعالیت و استفاده از ماینر بدون مجوز را تشکیل میدهند. ساکنان مناطقی که صدای زیاد یا گرمای غیرعادی احساس میکنند، معمولاً از طریق سامانههای ۱۲۱ و ۱۳۵ وزارت نیرو گزارش میدهند. این اطلاعرسانی باعث کاهش بار شبکه و حفظ منافع عمومی میشود.
اثر اقتصادی استفاده از ماینر بدون مجوز
فعالیت غیرمجاز موجب افزایش عرضه موقت رمزارز در صرافیهای داخلی میشود و این امر نوسانات مصنوعی در قیمت ایجاد میکند. از سوی دیگر، افزایش هزینههای انرژی موجب فشار اقتصادی بر بخشهای تولیدی و نهایتاً گرانی غیرمستقیم کالاهای اساسی میشود. اقتصاد کشور از فعالیتهای غیرقانونی نه تنها نفعی نمیبرد، بلکه متحمل زیان مضاعف میشود.
آموزش و آگاهی، بهترین ابزار پیشگیری
برگزاری کارگاههای آموزشی برای معرفی مسیرهای قانونی استخراج میتواند تأثیر مستقیم در کاهش فعالیتهای غیرمجاز داشته باشد. بسیاری از متخلفان، قانون را نمیدانند. آگاهی عمومی، بهویژه میان جوانان و صاحبان کسبوکار، شفافترین مسیر برای کاهش استفاده از ماینر بدون مجوز است.
آینده مقررات استخراج رمزارز در ایران
با افزایش سهم جهانی استخراج و ورود فناوریهای کممصرفتر، انتظار میرود دولت ایران نیز مقررات تازهای وضع کند. احتمال دارد در سالهای آتی تعرفهها متفاوت، مالیاتهای خاص بر عایدی ماینرها وضع و صادرات انرژی برای استخراج خارجی محدود شود. اما آنچه مسلم است، فعالیت قانونی تنها گزینهای است که امنیت سرمایه و پایداری فعالیت را تضمین میکند.
جمعبندی
در نهایت، باید دانست که هرگونه فعالیت و استفاده از ماینر بدون مجوز و یا استخراج رمزارز بدون دریافت مجوز رسمی، به معنی ورود به حیطه جرم استفاده از ماینر بدون مجوز است؛ حوزهای که نه تنها سودی پایدار ندارد، بلکه سرمایهگذار را در معرض خطر جریمه، توقیف تجهیزات و مجازات کیفری قرار میدهد. صنعت رمزارز، اگر در مسیر قانونی پیش رود، میتواند به یکی از بازوهای اقتصادی کشور تبدیل شود، اما شرط نخست آن پایبندی کامل به قوانین و پرهیز مطلق از فعالیت غیرمجاز در جهت استفاده از ماینر بدون مجوز است.
